Vrijspreker: Hoe komt het toch dat de ideeën van mensen in groepen zo ver van de realiteit af staan?

Opperdienaar: Het rare is dat in "The wisdom of crowds" juist bewezen werd dat de gemiddelde inschatting van een grote groep mensen enorm accuraat is. Een beroemd voorbeeld is een wedstrijd om het gewicht van een os te raden op een beurs in 1906. Het gemiddelde van de 787 deelnemers was 1197 pounds. Het werkelijke gewicht was 1198. Het hele verschijnsel van voorspellingsmarkten is gebaseerd op deze wijsheid. Maar in The wisdom of Crowds wordt ook aangegeven dat het heel erg belangrijk is dat de individuele schattingen onafhankelijk zijn. Je moet geen groepsgeloof krijgen. Waar de onafhankelijk inschattingen van mensen gemiddeld beter worden, lijken de afhankelijke inschattingen van mensen slechter te worden. Daarvoor is dan weer het boek The Madness of crowds.

Je ziet het ook bij nieuwe technologieën. Elektriciteit zou de wereld veranderen maar het moment om je elektriciteitsaandelen te verkopen was 1910. Het internet zou ook de wereld veranderen, maar je dotcom aandelen kon je het best verkopen in het voorjaar 2000. Meme stocks, crypto, goud, kunstmatige intelligentie, puberteitsblokkers, het zijn allemaal ideeën die een loopje met de fantasie van de mens kunnen nemen als de leden van een groep elkaar iets aanpraten. Hij extrapoleert naar de toekomst en de realiteit wordt losgelaten. De koppeling gebeurt middels media en markten. Iedereen praat elkaar na. In de echo kamer hoor je je inschatting zo vaak bevestigd dat het een dogma wordt.

Met ideeën voor staatsinrichting gebeurt eigenlijk hetzelfde. Hitler, Mao, Pol Pot, Lenin. Het brein van de massa slaat op hol. Klimaat, Covid, steeds hetzelfde patroon. Men kijkt terug en denkt: "Hoe kon ik zo stom zijn?" Vaak is het zelfs zo dat het verleden in nevelen gehuld is. Is het echt gebeurd met Covid? Je zou het zo weer vergeten. Wetenschap, religie, statistiek het buigt allemaal voor de massahysterie. 

Als laatste gebeurt het met de vreselijke onverklaarbare daden van de terrorist waar we allemaal tegen moeten gaan vechten. Dan bleek dat die babies aan bajonetten of massaverkrachtingen toch nooit plaats hadden gevonden. Dat onze eigen heersers geen schone handen hadden. Nee, Gadaffi stuurde zijn soldaten er niet op uit met Viagra om vrouwen te verkrachten.

Vrijspreker: Deze vaak enorm schadelijke periodes lijken toch niet evolutionair uitgeroeid te raken. Waarschijnlijk dient of diende het ergens voor. Hoe komt het dat het menselijk brein zo geëvolueerd is dat het keer op keer losgekoppeld raakt van de realiteit in tijden van grote hoop en optimisme of in tijden van groot drama en ellende?

Opperdienaar: Misschien is het een onvermijdelijk bij effect van onze kwaliteit om te leren. Leren doe je van herhaalde indrukken. Dat is logisch, maar is kwetsbaar voor een echokamer en propaganda. Als je daar nog een sausje van oerangst overheen gooit, dan gaat het leren nog extra snel ook. Argumenten rollen er van af als water van een eend. Het gevaarlijke is dat de gehypnotiseerde denkt dat hij rationeel tot zijn mening gekomen is en een rationeel tegenargument eist.

Vrijspreker: Evolutionair gezien zou je zeggen: de kalme voorspeller kan voedsel verzamelen en meer kinderen in leven houden dan degene met losgekoppeld brein. Politieke waan is iig op macro niveau heel dodelijk. Hoe komt dat het er nog is?

Opperdienaar: Het is moeilijk in te schatten. De lezer kent ongetwijfeld het Milgram experiment. Wie echter gevraagd wordt wat hij zou doen bij het Milgram experiment, zal antwoorden dat hij dat nooit zou doen. Zijn inschattingsvermogen over hoe heldhaftig hij is als er een autoriteit naast hem staat, is fout. Hij onderschat wat de dwang van een autoriteit of zijn vriendenclub met hem doet.

Dat is zelfs zo de andere kant op. Een onderzoeker publiceerde in 1934 de resultaten van een rondreis met een Chinees stel. Hij belde vooraf hotels en restaurants of ze Chinezen accepteerden. Dat was toen in de meeste gevallen niet zo. Men was kennelijk erg racistisch. Echter, als hij op kwam dagen met het Chinese stel, dan werden ze bijna altijd geaccepteerd. De eigenaren schatten dus hun eigen racisme niet goed in als puntje bij paaltje kwam. 

In een ander experiment word je gevraagd welke van een aantal setjes foto's van een aantrekkelijker persoon zijn en waarom. Als de experimentator stiekem de foto van de 'onaantrekkelijke' persoon laat zien en vraagt: "Waarom koos je voor deze?" dan gaat de proefpersoon de keuze verklaren die hij niet maakte en meestal met dezelfde argumenten als die hij gebruikte voor de foto die hij wel koos.

Kortom: De emotie stuurt de uitkomst, de ratio verzint er een verhaal bij. Wie had ooit kunnen verzinnen dat de boeren die moesten plaats maken vanwege de stikstof crisis, vervangen worden door munitieopslagplaatsen (munitie bevat veel stikstof)? Deze verslaggeefster denkt dat Trump haar in een concentratiekamp zal zetten, ze zal er vast goede argumenten voor hebben. Maar goed, maakt waarschijnlijk allemaal niets uit, want volgens de Servische premier een wereldoorlog over 3 tot 4 maanden. De trein is vertrokken.

Comments: