"Propaganda wordt ineffectief als mensen zich er bewust van worden"

--Joseph Goebbels (1897-1945) 

Uit Jacques Ellul zijn boek Propaganda:

Het idee dat propaganda bestaat uit leugens (wat het onschuldig maakt en zelfs een beetje belachelijk in de ogen van het publiek) wordt nog steeds aangehangen door sommige specialisten. Frederick C. Irion noemt het als een basis eigenschap van propaganda. Maar het is zeker niet zo.

Propagandisten hebben al lang door dat liegen vermeden moet worden. Bij propaganda betaalt waarheid zich dubbel en dwars terug. Deze formule wordt steeds breder geaccepteerd. Lenin verklaarde het al. Dus naast Hitler's verklaring over liegen (maak de leugen groot en eenvoudig en blijf hem herhalen en uiteindelijk zullen de mensen het geloven) moet je Goebbels nadruk op juiste feiten plaatsen.

Wat overblijft is het probleem van Goebbels reputatie. Hij droeg de titel Grote Leugenaar (merendeels toebedeeld door Engelstalige propaganda) terwijl hij nooit ophield in zijn strijd om propaganda zo accuraat mogelijk te houden. Hij zei zelfs: "Iedereen moet weten wat de situatie is" en hij was altijd de eerste om desastreus nieuws of moeilijke situaties te noemen, zonder dingen te verbergen.

Het resultaat was het algemeen geloof dat tussen 1939 en 1942 Duitse persberichten niet alleen bondiger en duidelijker waren maar ook meer waarheidsgetrouw dan de geallieerde berichtgeving (volgens Amerikaanse en neutrale bronnen). Verder publiceerden Duitsers ook vaak 2 of 3 dagen eerder het nieuws dan de geallieerden. Dit is allemaal zo waar dat het typeren van Goebbels als een grote leugenaar op zichzelf een knap staaltje propaganda was.

Vrijspreker: Wat is propaganda dan als het niet een berg leugens zijn?

Opperdienaar: Goebbels propaganda bestond er vooral uit dingen niet te noemen. Maar hij overzag ook films als 'Triomf van de wil' een film waar in de eerste 20 minuten geen woord in gesproken wordt (en dus ook geen leugens), maar Hitler met zijn vliegtuig van uit de wolken neerdaalt tot het gepeupel. Het werkt zoals reclame vaak werkt, het brengt een emotie over.

Propaganda werkt ook via wat vaak gewoon een verhaaltje wordt genoemd. Zoals ik vorige week in de recensie van de film Fury beschreef, is dit pure propaganda waarbij het rolmodel van de man wordt neergezet als zelfopofferend kanonnenvlees voor de staat. Ook al zou er geen woord in gelogen zijn en geen feit verdraaid, dan zou het nog propaganda zijn.

Je programmagids van de televisie heet niet voor niets een programmagids, je wordt geprogrammeerd. Sport, drama, het heeft allemaal propaganda elementen. Propaganda beperkt zich niet tot het NOS journaal. Het is zelfs zo dat kunst en sport waarschijnlijk meer doen om bepaalde ideeën te zaaien dan het nieuws.

Vandaag hoorde ik iemand tegen zijn hond zeggen:"We gaan wel luisteren hè?" 

Vrijspreker: Het is bijna zoals een agent spreekt:"Waar zijn wij mee bezig en waar gaan wij naar toe?"

Opperdienaar: Ja, onderdanen ergeren zich altijd erg aan het woord 'we'. Alsof er ook maar enige gelijkwaardigheid bestaat tussen de heerser en onderdaan. Alsof de regels van heersers voor onderdanen universeel zijn, alsof heerser en onderdaan een gelijk doel hebben en 'we' op gelijke voet staan. Het aparte met de hond is echter dat de eigenaar van de hond deze truc zo normaal vindt, dat hij hem gaat toepassen op zijn hond. "we gaan wel luisteren" appelleert aan de hond zijn gevoel voor universele regels. Alsof de hond denkt:"we? oh wacht die 'luister' regel is voor zowel honden als eigenaren want hij zegt 'we'. Het is niet iets wat mij aan de neus gehangen wordt om me te laten gehoorzamen en waar ik hem nooit aan kan houden als ik een keer blaf."

Vrijspreker: De onderdaan heeft het geabsorbeerd zonder het te realiseren en gebruikt het zelf weer naar lagere levensvormen.

Opperdienaar: Inderdaad, hij zou het niet herkennen als propaganda. Zoals hij een verhaaltje niet als propaganda herkent, of het lelijke ijzeren konijn op de rotonde dat van zijn belastinggeld betaald is en wat hem elke dag als hij er voorbij rijdt aanstaart en zegt: "Lelijk ben ik hè, machteloze slaaf? En je hebt nog voor me betaald ook en je kunt er niets tegen doen."

Vrijspreker: "Een middelvinger van de macht"

Opperdienaar: Precies, waarbij de onderdaan denkt, ik moet wel ontzettend veel van mijn overheid houden dat ik dit accepteer.

Comments: