Vrijspreker: U hield zich de afgelopen week bezig met de morele zelf vergunning. Wat houdt dat in en hoe kan een heerser dat gebruiken?

Als mensen ervan overtuigd zijn dat hun gedrag in het verleden getuigt van compassie, vrijgevigheid, onbevooroordeeld gedrag, dan wordt het waarschijnlijker dat ze gaan handelen in een moreel dubieuze manier zonder zich daar schuldig over te voelen. Moraliteit is een soort spaarrekening, of een dieet. Je hebt nu al genoeg vetarme, linksdraaiende yoghurt gegeten, waar lagen die chocoladewafels ook al weer? Hier is aardig wat onderzoek naar gedaan en het is 'morele zelf vergunning' genoemd. Je geeft jezelf een vergunning voor moreel slecht gedrag. 

Met eten kan iedereen het wel aanvoelen, maar ook zoiets als politiek correct taalgebruik, kan vreemd genoeg leiden tot meer racisme en seksisme. Je hebt immers het juiste woord voor neger gebruikt, dus met jou zit het wel goed, jouw kind kan naar een blanke school. Jij hebt groen links gestemd, dus die vliegvakantie kan wel weer, zeker als je nog ergens 2 euro uitgeeft aan een certificaat voor CO2 neutraal vliegen. Je hebt je ingezet voor de PvdA en het lot van de minder bedeelden, dus je kunt wel 40.000 euro van de daklozenkrant achterover drukken en de banken een bailout geven op kosten van de arbeider (mits je hun bankiersbonussen aan banden legt of zegt te zullen gaan leggen).

Het lijkt wel of er een regellus zit. Net zo als mensen gevaarlijker gaan rijden als ze een veiligheidsgordel dragen om het gelopen risico constant te houden, zo gaan ze zich ook immoreler gedragen als ze een grote morele hoogstaande daad hebben begaan (met iemand anders zijn geld) door bijvoorbeeld te stemmen. Uit onderzoek blijkt dan ook dat conservatieven in de VS meer aan liefdadigheid doen dan democraten die dat immers al via de stembus deden.

Zo kan je bijvoorbeeld ook een emmer met ijswater over je hoofd gooien om niet te hoeven doneren aan de bestrijding van de ziekte ALS, waar onlangs bitcoin founding father Hal Finney aan overleed.

Monin and Miller (2001) Lieten mensen een beslissing nemen over het aannemen van een zwarte of blanke politie chef. Voorafgaand moesten sommigen echter hun mening geven over wie aan te nemen voor een niet gerelateerde consultancy baan waarvoor een zwarte kandidaat duidelijk het meest geschikt was. Iedereen koos dan ook de zwarte kandidaat voor de consultancy baan. Het bleek echter dat degenen die de mogelijkheid hadden gekregen om via de consultancy baan te laten zien dat ze onbevooroordeeld waren, eerder voor de blanke kozen bij de politiebaan.

De proef werd later nog een keer gedaan onder Obama aanhangers die de politie baan gelijk geschikt vonden voor blanken en zwarten. Het bleek dat alleen al door deze Obama aanhangers uiting te laten geven aan hun steun voor Obama, deze eerder voor een blanke invulling van de politiebaan kozen. Dit effect trad niet op als ze de gelegenheid kregen steun te geven aan de blanke democratische kandidaat John Kerry. 

In een ander experiment bleek dat mensen die konden kiezen uit een aantal 'groene' producten en gewone producten, dat degenen die voor de groene producten hadden gekozen, later de gelegenheid grepen om meer geld van de experimentator te bemachtigen dan waar ze eigenlijk recht op hadden. Dit was niet alleen priming, als ze alleen naar de groene producten konden kijken, zonder er van te kiezen, dan trad het effect niet op. Als je net een groen product gekocht hebt, mag je daarna wel even graaien. Net zo als je een koekje mag na een wortel.

In een ander experiment werd mensen gevraagd een stukje over zichzelf of over een ander te schrijven en daarbij of 5 positieve termen te gebruiken of 5 negatieve. Daarna mochten ze een gedeelte van hun vergoeding aan liefdadigheid geven. Geheel volgens de verwachting van de morele zelf vergunning gaf de groep die over zichzelf schreef met de 5 positieve termen, het minste geld aan liefdadigheid.

Vrijspreker: Ik denk dat ik de essentie begrijp. Mensen gedragen zich slechter na een cosmetische nietszeggende 'goede daad' of zelfs alleen al door zich een goede daad in te beelden. Maar hoe helpt dit een heerser om zijn onderdanen te besturen?

Opperdienaar: 'War is the health of the state' sprak Randolph Bourne wat zo iets betekent als 'oorlog houdt de staat gezond'. Als heersers hebben we eigenlijk altijd conflict nodig en dus immorele daden. Als alles goed gaat zien mensen niet in waarom ze een overheid nodig hebben. Er moet dus conflict en drama zijn en wij draaien dan druk aan de knoppen van de samenleving om dit te repareren. Tenminste dat zeggen we, maar eigenlijk draaien we aan die knoppen om conflicten te generen. 'Geef ons de EU en er is nooit meer oorlog in europa' zeggen we, omdat wij met geweld geld hier afpersen en het daar uitstrooien. Als dat geen vrede en verbroedering oplevert, weet ik het ook niet meer. Verder sluiten wij allerlei verdragen waarmee we elkaar bij oorlogen betrekken. Als er 1 aangevallen wordt, moeten ze allemaal meevechten. Dat lijkt me ook goed voor de vrede.

Hoe bereiken wij conflict? Hoe zaaien we kwaad diep in de samenleving? Door al die zinloze acties waarbij mensen stemmen bij verkiezingen of hun twitter icon zwart maken uit protest, of op 'like' drukken in facebook om een misstand aan de kaak te stellen of een emmer ijswater over hun hoofd gooien of een emmer gruis of een petitie tekenen. Al deze dingen leiden tot morele zelf vergunningen om later slechte dingen te doen. Het is als een vriend die ooit zijn huis in den haag uitstapte en daar een eigenaar en zijn poepende hond aantrof. "Vind je dat nu normaal om dat zo voor mijn deur neer te leggen",  vroeg hij, omdat hij even niet op de term "smerige tyfusleier" kon komen. "Ik betaal toch zeker hondenbelasting?" volgde het antwoord. Morele zelf vergunning, als je er op let zie je ze overal en dat betekent natuurlijk dat je het zelf ook doet.

Vrijspreker: Hebben zelfs heersers het idee dat ze zichzelf een morele vergunning moeten geven?

Opperdienaar: Wij heersers compenseren ons immorele gedrag bijvoorbeeld door donaties van onderdanen aan goede doelen te verdubbelen met hun eigen geld dat we ze onder dwang afnemen.

Comments: